ششم دي ماه 1383( برابر با 26 دسامبر 2004) پوسته‌ي زمين در كف اقيانوس هند به لرزه درآمد. تكان‌هاي قدرتمند زير دريا ، موج هاي سهمگيني را به وجود آورد كه بيش از پنج هزار كيلومتر را در اقيانوس هند پيمودند. وقتي اين موج‌ها به ساحل كشورهاي جنوب شرق آسيا رسيدند، ديوارهايي از آب، به نام سونامي، ساحل كشورهاي اندونزي، مالزي، سريلانكا، هندوستان، مجموعه‌جزيره‌هاي مالديو، تايلند و بنگلادش را جاروب كردند.
با وجودي كه بين كانون زمين‌لرزه‌ي اقيانوس هند و شهرهاي ساحلي ايران در كنار درياي عمان، فاصله زيادي وجود داشت، موج هاي سونامي در شهر چابهار خسارت هاي اندكي برجاي گذاشتند. اين با آن معنا است كه اگر كانون زمين‌لرزه به ساحل ايران نزديك تر باشد، شهرهاي ساحلي ايران نيز با خطر جدي رو به رو مي شوند. به گفته زمين شناسان، در بستر درياي خزر نيز گسل هاي عميقي وجود دارد كه مي تواند باعث سونامي شود اين گسل‌ها در گذشته سبب زمين لرزه هاي بزرگ شدند که در پي آن سونامي بزرگ (در مقياس خزر) ايجاد شد. در عين حال ، احتمال رويداد سونامي در آينده توسط اين گسل ها نيز وجود دارد.
شناخت هر چه بهتر پديده هاي طبيعي به ما كمك مي كند تا اندازه اي كه امكان دارد، از آسيب هاي آن‌ها در امان بمانيم. در اين جا شما به اين پديده مهم، نشانه‌هاي رخ‌‌دادن آن و پيامدهايي كه تا كنون داشته است آشنا مي‌شويد.
سريع‌تر از هواپيما
سونامي يك موج نيست، بلكه مجموعه اي از موج‌هاي بسيار طولاني است. گاهي فاصله بين دو قله موج صدها كيلومتر است. اين موج‌ها با سرعتي كه ممكن است به 900 كيلومتر در ساعت برسد( يعني سريع‌تر از بسياري از هواپيماها)، به سوي ساحل پيش مي روند. آن‌ها در ابتدا ارتفاع چنداني ندارند و در درياي باز و عميق ممكن است احساس هم نشوند. اما وقتي عمق آب كاهش مي يابد، طول موج ها، كم و ارتفاع آن‌ها زياد مي شود. در اين حالت، ارتفاع آن‌ها ممكن است به 15 متر هم برسد.
سونامي در ساحل به موج‌هاي جذر و مد مي‌ماند. موج‌هاي جذر و مد در اثر جاذبه كره ماه بر آب‌هاي سطح زمين به وجود مي آيند. اما موج‌هاي سونامي نتيجه ناآرامي هايي هستند كه به طور ناگهاني سطح دريا را تغيير مي دهند. زلزله‌ها يا لغزش‌هاي پوسته كف دريا، آتش‌فشان‌هاي زير دريا و برخورد سنگ‌هاي آسماني مي توانند باعث اين ناآرامي‌ها شوند.
لغزيدن و سرخوردن
پوسته‌ي زمين برعكس آن‌چه كه به نظر مي رسد، يكدست و يكپارچه نيست، بلكه مانند يك جورچين بسيار بزرگ است. به قطعه‌هاي اين جورچين بزرگ، صفحه‌هاي تكتونيك(قاره اي) مي‌گويند. اين صفحه‌ها پيوسته در حال حركت و جا به جايي هستند. اما چون اندازه‌ي آن‌ها بسيار بزرگ است، به طور معمول حركت آن‌ها را حس نمي كنيم. ما زماني حركت آن‌ها را حس مي كنيم كه حر كت ناگهاني داشته باشند، مانند زماني كه زمين‌لرزه رخ مي‌دهد.
كف اقيانوس هند، صفحه‌ي هند، حدود 5/6 سانتي متر در سال به سمت شمال جا به جا مي شود. در واقع، سرعت جا به جايي اين صفحه دو برابر سرعت رشد ناخن انگشت اشاره‌ي شما است. دانشمندان تخمين مي زنند در ششم دي ماه، صفحه‌ي هند و صفحه‌ي مجاور آن، صفحه‌ي بورما، يكباره بيش از 5/1 متر حركت كردند! اين جا به جايي ناگهاني موج‌هاي مرگبار سونامي را به ساحل‌هاي اقيانوس هند فرستاد.
وبلاگی از دانش آموخته ارشد فیزیک دریا و کارشناسی مهندسی هواشناسی برای علاقمندان و افرادی که می خواهند از علم هواشناسی آموزه ای بهتر داشته باشند- - - درضمن در صورت استفاده از مطالب وبلاگ ذکر مرجع نشان از هوشمندی شماست - - -